"Cel uświęca środki" jest maksymą, której raczej się nie pochwala, argumentując w ten sposób, że nawet najszlachetniejszy cel nie usprawiedliwia nagannych, wątpliwych moralnie środków. Człowiek prawy dąży do celu w uczciwy sposób, trzymając się zasad, nikogo nie krzywdząc.

Jednak o ile "cel uświęca środki" jako tak rozumiane motto życiowe zasługuje na potępienie, to kiedy spojrzymy na tę maksymę jako na wyraz docenienia, afirmacji post factum środków, które doprowadziły do jakiegoś pożądanego finału, całkowicie zmienia ona swoją wymowę.

Powiedzmy, że zdarzyła mi się w życiu jakaś przykra sytuacja, doświadczyłam jakiejś tragedii, zostałam skrzywdzona przez jakiegoś człowieka. Na początku bardzo z tego powodu cierpię, jednak z czasem, z pozycji dystansu zaczynam wyciągać wnioski z tej tragedii, np. odkrywam jakąś przyczynę w sobie, która pośrednio się do tej tragedii przyczyniła. Powiedzmy, że zostałam oszukana, ograbiona z majątku przez człowieka, któremu pochopnie zaufałam. Zauważam, że wielokrotnie w moim życiu moja naiwność była wykorzystywana przez innych ludzi, jednak to byly tak błahe sprawy, ze niczego we mnie nie zmieniły. Dopiero musiało dojść do prawdziwej tragedii, która zrujnowała mi życie, żebym oprzytomniała i zdała sobie sprawę, że jest coś, co już dawno w sobie powinnam była zmienić. Intensywnie pracuję nad sobą i ostatecznie osiągam pożądany efekt - wypleniam w sobie łatwowierność.

W tej chwili sobie myślę "a więc ta tragedia była po to, żebym zmieniła w sobie coś, co mi szkodzi", myślę teleologicznie, przypisuję tamtemu zdarzeniu z przeszłości celowość, ponieważ tak bardzo jestem z siebie dumna, z tego obecnego stanu, że siłą rzeczy uznaję go za cel (stan doskonały, ostateczny), a tamto wszystko co doprowadziło mnie do tego celu uznaję za środek do jego osiągnięcia, a ponieważ cel, do którego doprowadziły jest dobry, to i same są dobre. A więc tak na to patrząc "Cel uświęca środki".

Emil Cioran, jeden z moich ulubionych filozofów, ujął mnie swego czasu tymi słowami:
"Błogosławione niech będą moje porażki! Zawdzięczam im wszystko, co wiem" (Zeszyty 1957 - 1972).

Czy zgadzacie się ze mną, że cel uświęca środki w takim sensie, jak to przedstawiłam? I dlaczego tak lub nie?

Zdecydowanie lepiej jest uczyć na cudzych błędach niż na swoich. Dlatego warto słuchać, jeśli ktoś chce się wyżalić ze swojej porażki.

No nie wiem. Nauczenie się czegoś na własnej porażce daje coś, czego nigdy nie da nauczenie się czegoś na cudzej porażce - wglądu w siebie i pozytywnej transformacji swojej własnej osoby.

I choć w chwilach tragicznych w pierwszym odruchu oddam Ci rację, to później będę się stanowczo buntować.

Są takie nauczki w życiu, że lepiej nie doświadczyć ich na własnej skórze. Pierwszy lepszy przykład z rękawa: moja znajoma lubi ostro jeździć samochodem i twierdzi, że robi to bezpiecznie. Raz wiozła swoje dzieci na autostradzie. Trafiła na inną kobietę, która jeździła tak jak i ona. Spotkały się na tym samym pasie, bo obie na niego zjeżdżały, tylko jedna z prawej a druga z lewej strony. Skończyło na porysowanych samochodach, ale mogło być dużo gorzej. Chciałabyś kogoś wieźć i doprowadzić do urazu lub śmierci tej osoby, albo nawet porysować komuś i sobie samochód i cierpieć konsekwencje w wyższym ubezpieczeniu? Myślę, że jednak nie.

Oczywiście, że bym nie chciała, ale to wcale nie znaczy, że z czasem nie może z tego przyjść coś dobrego, a może coś najwspanialszego w życiu.

Mój kuzyn swego czasu spowodował śmiertelny wypadek, nie z własnej winy, bo jechał przepisowo, ale przez długi czas wyrzucał sobie to, obwiniał się za to. A kilka miesięcy później poczuł powołanie, dzisiaj jest księdzem i ja tak spełnionego jak teraz nigdy go nie widziałam. A tak sobie myślę, że gdyby nie ten wypadek wtedy, to traumatyczne przeżycie, kto wie, jak jego los by się potoczył.

A ten kuzyn jakie ma zdanie? Wiąże ten wypadek z decyzją o wyborze powołania i jest za niego wdzięczny?

Nie wiem, nie poruszam z nim tego tematu, bo uważam, że jest zbyt intymny.
Sam przed sobą może tłumić tę wdzięczność, bo przecież, nie godzi się być wdzięcznym za wypadki. Ale na pewno by nie zaprzeczył, że wskutek przeżywania wypadku coś ważnego zrozumiał o sobie i odkrył swoje powołanie.

Oczywiście, w "idealnym świecie" takie doświadczenia odbywałyby się bez potrzeby zachodzenia tak dramatycznych środków, ale w tym naszym tragicznym świecie tak to najczęściej bywa.

Ja zresztą też mam sporo takich doświadczeń, również ze śmiercią w roli głównej. Jak umarł mi jeden pies, który był dla mnie bardzo bliski, to początkowo był to dla mnie cios, ale gdyby nie jego śmierć wtedy, to dzisiaj nie miałabym innego psa, który jest mi jeszcze bliższy. Jakkolwiek makabrycznie to zabrzmi - "po trupach do celu".

Jest to wnioskowanie cokolwiek niedorzeczne. Spotykając się z przypadkiem odmiennym od przyjętych norm (powyżej śmierć ukochanego psa), który jest korzystny dla kogoś (powyżej, Inny pies, jeszcze bliższy dla pelikana). To układ taki jest celowym działaniem.

Na podstawie takiego rozumowania można np. wnioskować, że skoro w piwnicy domu panuje straszny smród i wody jest pod kolana, to mieszkaniec domu umyślnie z korzyścią dla siebie postarał się żeby w piwnicy w wodzie rozkładały się pleśnie powodujące nieopisany odór.

Wydaje mi się, że nie zrozumiałeś tego mojego rozumowania. Ja nie twierdzę, ze ktokolwiek celowo, z myślą o swojej korzyści doprowadza do jakichś bezpośrednio negatywnych sytuacji. W ogóle zupełnie inaczej rozumiem tutaj pojęcie "celu". Cel jest czymś obiektywnym, czymś narzuconym przez Boga (w wersji teistycznej) lub los (w wersji ateistycznej), a co człowiek w trakcie życia odkrywa. Alternatywnym pojęciem będzie "przeznaczenie" bądź "powołanie".

"Po trupach do celu" oznacza u mnie "wszystko co jest wartościowe wymaga ofiar".

A skutkiem uświadomienia sobie tej prawdy jest bezwzględna wdzięczność losowi, za wszystko, co przynosi, bo nie ma tego złego co by na dobre nie wyszło.

Ok. słowo „korzyść w moim przykładzie było niepotrzebne

Inny przykład: Grając w karty, rozdający rozdzielił dla jednego z uczestników gry wyjątkowo korzystnie. Można z tego wyprowadzić wniosek, że rozdający karty rozdał je z życzliwości dla uszczęśliwionego gracza, bo Bóg tak chciał, albo że los tak chciał itd



Nie znamy przecież żadnego przypadku, w którym podobny układ jak w powyższym przykładzie, czy ten Twój z ukochanym psem jest celem narzuconym przez Boga, los, powołanie, że został umyślnie stworzony dla czyjegoś dobra, więc obiektywizm odpada. To raczej człowiek stwierdza, że takie a takie warunki zostały przez Boga, los narzucone a następnie z tego wnioskuje, że warunki te są dla kogoś przeznaczeniem, powołaniem.

Nie rozumiem, po co tam ta nadmiarowa "życzliwość" rozdającego, chyba że rozdającym miałby być Bóg/los miałoby to sens.

No ja właśnie tak to widzę, że doświadczam czegoś bardzo pozytywnego w następstwie czegoś negatywnego i w tym entuzjazmie zmieniam automatycznie odbiór tej negatywnej sytuacji, wiedząc, do czego długofalowo doprowadziła, dostrzegam w tym ukryty sens, przeznaczenie, jakiś wyższy porządek. Poczucie, że to coś obiektywnego, narzuconego bierze się stąd, że to spada na człowieka niespodziewanie, z zaskoczenia, często wbrew zamiarom, a jednak wychodzi człowiekowi na dobre, a więc...może stoi za tym jakaś wyższa istota, wyższa racja? Takie myśli się narzucają.

Przykład ten miał pokazać mechanizm działania, w jaki sposób cel uświęca środki. Kiedy spotykane są uwarunkowania odmienne od normy a które są korzystne dla danego człowieka (środek do celu). To jednocześnie wyprowadza wniosek, że układ ten jest celowym działaniem kogoś życzliwego i obojętnie czy to jest osoba rozdająca karty, Bóg, los.(cel). Wtedy cel (np. Bóg) uświęca środki (np. wygrana w karty), bo los, Bóg itd. tak chciał




Dopóki jednak nie zostanie pokazane, stwierdzone, że środki takie jak w powyższym przykładzie wygrana w karty, czy w przykładzie z śmiercią ukochanego psa, że z życzliwości dla człowieka Bóg, los tak a nie inaczej ustanowił, że osobnik wygrał w karty, czy uśmiercił psa, zostały spełnione przez np. Boga. To trudno mówić, że środki zostały ustanowione celowo przez np. Boga dla wyższego porządku, czy jak w powyższym przykładzie, żeby osoba wygrała w karty, bo Bóg tak chciał.